سنگهاى جواهر از اوايل تمدن بشرى، انسان را مجذوب خود کرده اند. اولين سنگهايى که توسط بشر شناخته شد کهربا،
آمتیست،
گارنت،
یشم، مرجان، لاجورد،
مروارید، سرپانتين،
زمرد و
زمرد بود. از قديم افراد به دليل ثروت اندوزى و نشانه تشخيص اجتماعى به جمع آورى اينگونه سنگ پرداخته اند.
سنگ هاى جواهر به دو دسته قيمتى و نيمه قيمتى تقسيم مى شوند که مى توانند يک مينرال mineral (
الماس،
ياقوت) يک راک rock (لاجورد) و يا اورگانيک organic (کهربا و مرجان) باشند که پس از تراش و صيقل براى زيورآلات به عنوان جواهر مورد استفاده قرار مى گيرند. براى اين که سنگى در گروه سنگهاى جواهر قرار گيرد، بايد داراى ويژگيهاى خاص باشد. از جمله اين ويژگيها: سختى (در جدول موهس سختى بالاى 7 دارا باشد) کميابى، زيبايى، جلاء (luster)، شفافيت، هر کدام از اين ويژگيها به تنهايى بر قيمت و ارزش سنگ اثر مستقيم مى گذارد.
گوهرشناسى، علم گوهرها بوده و رشته اى تخصصى است و گوهر شناس توسط اين علم همه جنبه هاى فنى سنگ جواهر، خواص شيميايى، فيزيکى و نورى را به وسيله دستگاهها (بدون تخريب) بررسى و سنگ هاى مشابه، مصنوعى، بهسازى شده و روى هم سوار شده را از سنگهاى طبيعى، تشخيص مى دهد و از همه مهمتر آنها را از نظر کيفيت تراش و پاکى و رنگ درجه بندى مى کند و در نهايت قيمت گذارى مى شود.
هر سنگ داراى خواص فيزيکى و شيميايى خاص از جمله ضريب شکست، چگالى، ساختمان کريستالى و غيره است.يکى از مفيدترين، قابل حمل ترين و ابزارهاى گوهرشناسى، لوپ و پنس مخصوص گوهرشناسى است.اولين گام در بررسى هر گوهر مشاهده جامع و کلى آن است. Visual Observation شانس بررسى و طبقه بندى همه جنبه هاى فيزيکى درونى و بيرونى گوهر را براى گوهرشناس فراهم مى کند.
اولين موردى که يک گوهرشناس بررسى مى کند رنگ سنگ است. شيوه هاى برش، بر طبق اشکال پخ ها و قرارگيرى خاص اين پخ ها طبقه بندى مى شوند. اگرچه برش ممکن است طورى باشد که شيوه برش را غيرقابل تشخيص جلوه دهد، اما به طور کلى گوهر تراش خورده، در يکى از شيوه هاى برش زير جاى مى گيرد. يک پخ، سطحى تخت و صيقل داده شده روى يک گوهر تراش خورده است.
انواع تراش عبارتند از:
- Faceted cut
Brilliant cut, single cut, rose cut-
Step cut, scissors cut, mixed cut
و اين نوع تراش ها براى سنگهاى مات ناپاک و پديده دار به کار مى رود.پس از انجام تراش ها گوهرشناس مواردى مانند جلا، شفافيت، پديده، پاکى را در سنگ بررسى مى کند. در مرحله بعد گوهر شناس براى تعيين هويت يک سنگ جواهر و تعيين خاصيت نورى سنگ از دستگاهى به نام polaris cope استفاده و به وسيله دستگاه refractometer ضريب شکست نور در سنگ را بررسى مى کند. (مثلا خاصيت نورى سنگ ياقوت DR، و ضريب شکست نور در اين سنگ 1.77-1.762 است).براى مشخص کردن اين که سنگ مصنوعى است يا طبيعى، با ميکروسکوپ مخصوص گوهر شناسى که ديد دوچشمى، و لنز مخصوص دارد استفاده مى شود. بنابراين يکى از مهمترين دستگاهها براى تشخيص طبيعى يا مصنوعى يا بهسازى شدن (از نظر رنگ و پاکى) يک سنگ، ميکروسکوپ است.از دستگاههاى ديگرى که گوهرشناس براى تعيين هويت يک گوهر استفاده مى کند.
نام نويسنده : سابرينا اميرگروسى
بيست و ششمين گردهمايى علوم زمين شناسى سازمان زمين شناسى کشور