حسابداری - یادگیری مشارکتی و کار بست آن در آموزش حسابداری

بسیاری از صاحبنظران آموزش و پرورش معتقدند روشهای تدریس سنتی کمتر منجر به ایجاد تفکر خلا‌ق و انتقادی در فراگیران می‌شود. به همین دلیل در بیشتر کشورهای پیشرفته جهان استفاده از روشهای تدریس جدید آغاز شده است. یادگیری مشارکتی رویکردی نو در تدریس است. در این رویکرد مهارتهای حل مسئله و تفکر انتقادی از طریق کار گروهی افزایش می‌یابد. در این مقاله سعی بر این است که ضمن معرفی این رویکرد، نحوه کاربست آن در آموزش حسابداری با استفاده از مثال تجزیه و تحلیل صورتهای مالی بیان شود.
● مقدمه
انتخاب روش تدریس یکی از مراحل بااهمیت طراحی آموزشی است. معمولا‌ً مربیان پس از انتخاب محتوا و قبل از تعیین وسیله باید خط ‌مشی و روش مناسب تدریس خود را انتخاب کنند. روش تدریس، چگونگی فعالیت فراگیران را برای رسیدن به هدفهای آموزشی مشخص می‌سازد. سالها در مراکز آموزشی از روشهای سنتی تدریس استفاده شده است،از قبیل روش سخنرانی، روش‌آمرانه و روش کتاب محوری که در حال حاضر نیز در بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزشی اعمال می‌شود.
بسیاری از صاحبنظران آموزش و پرورش معتقدند روشهای مزبور کمتر باعث ایجاد تفکر خلا‌ق و تفکر انتقادی در فراگیران می‌شود. به همین دلیل در بیشتر کشورهای پیشرفته جهان استفاده از روشهای تدریس جدید آغاز شده است. نتایج حاصل از کاربست این روشها با نتایج حاصل از کاربست روشهای سنتی تدریس در قالب گروههای کنترل و آزمایش مقایسه شده و روشهای تدریس موثرتر و کارامدتر انتخاب می‌شود.
رویکرد یادگیری مشارکتی، رهیافتی جدید در تدریس محسوب می‌شود. فنون یادگیری مشارکتی در تدریس دروسی مانند ریاضیات که مسائل آن تنها دارای یک پاسخ صحیح است با موفقیت به کار گرفته شده است. این رویکرد به دلیل انعطاف پذیری زیاد، برای استفاده در دروس دیگر تعدیل‌پذیر است. هدف این مقاله معرفی رویکرد یادگیری مشارکتی و چگونگی کاربست آن در تدریس یکی از مباحث با اهمیت حسابداری با عنوان تجزیه و تحلیل صورتهای مالی است.
● رویکرد یادگیری مشارکتی
کــوشـشهـای چشمگیـر بـه منظـور تغییـر آموزش حسابداری، حاصل بیانیه‌ها و اعـــلا‌میه‌هـای رسمـی کمیسیـون تغییـر آمــوزش حسـابـداری(AECC)، انجمـن حسـابداران رسمی امریکا (AICPA) و هشت شرکت بزرگ حسابرسی دنیا بوده اسـت. ایـن بیـانیـه‌هـا بـه‌ویژه بر تشویق فراگیران به مشارکت در فرایند یادگیری تـاکید دارند. مثلا‌ً کمیسیـون تغییر آموزش حسابداری در بیانیه شماره ۱ خود تحت عنوان «هدفهای آموزشی حسابداران» اظهار می‌کند: ‌"فراگیران باید در فرایند یادگیری مشارکت فعال داشته باشند و نباید صرفاً دریافت‌کنندگان غیرفعال اطلا‌عات باشند." یکی از روشهای تشویق فراگیران به مداخله در فرایند یادگیری، رویـکـرد یـادگیـری مشـارکتـی است. این رویکرد دستیابی به بسیاری از هدفهای انجمن حسابداری امریکا را میسر می‌سازد و به وضوح، مهارتهای حل مسئله و تفکر انتقادی را افزایش داده و انجام موفقیت‌آمیز کارها با همکاری دیگران را تسهیل می‌کند. در این رویکرد مهارتهای حل مسئله و تفکر انتقــادی از طــریــق مـبـاحثـات جــمعـی و کـارگروهی، ایجاد می‌شود و گـستـرش مـی‌یـابـد. یـادگیـری مشارکتی فراگیران را به قبول مسئولیت در آموزش خود ترغیب می‌کند شالوده و بنیان این رویکرد توسط پروفسور هــــووارد ایــتـــون۱۲ نهــاده شــده اســت.او دراین‌باره می‌گوید: "شما فرصتی برای آموختن یافته‌اید. این مانند کاراجباری در زندان یا سرگرمی بیفایده اجتماعی نیست ، کاری واقعی است. کاری کـه مسئـولیـت را بـه دو صـورت منتقل می‌کند. اولا‌ً شما مسئول یادگیری خودتان هستید، ثانیاً در یادگیری همکلا‌سیهایتان مسئولیت مشابه دارید"
رویکـرد یـادگیـری مشـارکتـی نـوعی فعالیت گروهی کوچک اما سازمند است و اعضـای گـروه یـادگیـری، بـا همکاری یکدیگر، جهت دستیابی به هدفی مشترک فعالیت می‌کنند. فراگیران می‌خواهند یـادگیـری خـود و دیگـر اعضـای گـروه افزایش یابد. هدف مشترک گروه ممکن است فراگیری یک مفهوم، حل یک مسئله یـا اجرای یک تحقیق علمی باشد. این رویکرد مبتنی بر وابستگی متقابل مـثبـت بیـن اعضای گروه، مسئولیت شخصی اعضا، مهارتهای اجتماعی و پردازش گروهی است‌.
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد استفاده از یادگیری مـشـارکتـی بـاعث می‌شود فراگیران اطلاعات بیشتری را برای مدت زمان طولا‌نیتر نگهداری کنند. کاربست این روش در کلا‌س درس همراه با روش سـخنـرانـی منجر به پرورش مهارتهای تحلیلی فراگیران خواهد شد. چنانکه قبـلا‌ً نیـز گفته شد این رویکرد در دروسی مانند ریاضیات با موفقیت اعــمـــــال شـــــده اســــت و بــــه دلــیــــل انعطــاف‌پـذیـری جهـت استفـاده در دروس دیگـر تعـدیل‌پذیر است؛ بـا تـوجـه بـه اینکـه رهیـافت یادگیری مـشـارکتـی مبتنی بر مفهوم گروههای یادگیری است. در ادامه به تشریح این گروهها می‌پردازیم.
● گروههای یادگیری
معمولا‌ً یک گروه یادگیری از ۳ تا ۵ فراگیر تشکیل می‌شود. این گروهها در دوره‌های کوتاهمدت و درازمدت روی حل مسائل، تبیین موضوع درسی و سایر تکالیف فعالیت دارند. فراگیران جهت دستیابی به یک راه حـل توافقی برای تکلیف درسی تلا‌ش می‌کنند.
راهبردهای یادگیری مشارکتی مـشخصـــــاً مــســتــلـــــزم بــــه‌کــــارگــیــــری ســــه نــــوع از گـــــروهـهــــای یـــادگـیـــری است:
۱) گروههای رسمی یادگیری مشارکتی
۲) گــروههـای غیـررسمـی یـادگیـری مشارکتی
۳) گروههای مشارکتی پایه
هـریک از این گروهها دارای هدف و وظــایــف مـشـخـصـی اسـت. بـرای مثـال گروههای رسمی مشارکتی به منظور انجام یک تکلیف درسی شکل می‌گیرد و برای گسترش و بسط مهارتهای حل مسئله مفید است. فراگیران در این گروهها با استفاده از رویکرد طغیان فکری راه‌حلی برای مسئله می‌یابند و سپس از طریق تقسیم وظـایـف بیـن اعضا این رویکرد را اجرا می‌کنند. هنگامی که هر یک از اعضای گروه وظایف خود را انجام دادند، کار تک‌تک اعضا توسط گروه ارزشیابی شده و پاسخی برای مسئله تدوین و جمع‌بندی می‌شود.
گروههای غیررسمی یادگیری مشارکتی موقتاً و برای مدتی کوتاه در کلا‌س درس تشکیل می‌شود. هدف این گروهها تقویت موضوع درسی از طریق تلخیص نکات بااهمیت درس و توضیح چگونگی ارتباط آن با موضوع کلی است. بالا‌خره گروههای مشارکتی پایه متشکل از عضوهایی است که برای دوره طولا‌نی در کلا‌س و خارج از آن با یکدیگر همکاری می‌کنند. این گروهها با تشکیل نشستهای منظمِ بین کلا‌سی، نظام پـشتیبـانـی کننـده‌ای بـرای درس ایجـاد مـی‌کنند. هدف این نشستها مطالعه و بررسی موضوع درسی است. گروههای مشارکتی پایه اصطکاک کلا‌سی و حس انزواطلبی فـراگیـران را کـاهش و تـوانـایی مقـابله با موضوعات جدید را افزایش می‌دهد.
● گامهای اساسی برای کاربست یادگیری مشارکتی
مشارکت موفقیت‌آمیز در یادگیری مستلزم بـــــرداشــتـــــن چــنــــدگـــام اســـاســـی اســـت:
▪ گام اول:
در این مرحله فراگیران به تشکیل گروههای یادگیری اقدام می‌کنند.
▪ گام دوم:
در این گام مربی تکالیف، هدفها و مواد درسی لا‌زم را برای فراگیران فراهم مـی‌سـازد و برماهیت مشارکتی انجام تکالیف تاکید می‌ورزد. این تاکید بسیار حائزاهمیت است.
▪ گام سوم:
در این مرحله مربی بر پیشرفت هر گروه نظارت و به تدریس مهارتهای مشارکتی اقدام می‌کند و در هنگام ضرورت یک مفهوم درسی را توضیح می‌دهد.
▪ گام چهارم:
بالاخره مربی کیفیت کار هر گروه را ارزشیابی میکند.● عناصر اصلی رویکرد یادگیری مشارکتی
فعالیتهای یادگیری مشارکتی باید به شکلی سازمان یابد که پنج عنصر اصلی زیر را دربرگیرد:
۱) وابستگی متقابل مثبت
این نوع وابستگی با انجام کارگروهی و با دنبال کردن هدفهای مشترک یادگیری تـوسط فراگیران حاصل می‌شود. به منظور کـسب موفقیت کامل در انجام فعالیت، فراگیران باید احساس کنند هر کدام از آنان در کوشش جمعی سهیمند؛ به عبارت دیگر باید درک کنند با یکدیگر همکاری عمیق دارند.
۲) مسئولیت (پاسخگویی) شخصی
چنانچه فعالیت گروهی به منظور یادگیری و نه صرفاً انجام یک وظیفه طراحی شود، هر یـک از اعضـای گـروه دارای مسئولیت شخصـی بـوده و بـه منظور آگاهی از مهـارتهای کسب شده به طور انفرادی ارزشیابی و آزمون می‌شوند.
۳) تعامل رودررو
ایـن تعـامـل (همکنشـی) در گـروههـای کوچک یادگیری رخ مـــی‌دهد؛ هـنگــامــی کـه از فـراگیران انتظار مـی‌رود راجع‌به آنـچــــه در حال یادگیری هستند بــــــه مـــبــاحثه بپردازند، حـل مـسئلــه را بـــــرای یــکــــدیــگـــر تـوضیـح دهند، میان آمـوخته‌های قبلی و آنچه در حال آموختن اند ارتباط برقرار کنند، همدیگر را تشویق و ترغیب و به یکدیگر یاری رسانند. هدف فراگیران، مشارکت فعال در امر یادگیری است. آنان نـبـایـد صـرفـاً دریـافـت‌کننـدگـان غیرفعال اطلا‌عات باشند و فقط اطلا‌عات را بـه خــاطــر بسپــارنــد. فـراگیران در هنگام هــمکنشـی بـا دیگـر اعضـای گـروه، بـایـد یادگیری اعضا را هـمـراه بـا مـوفقیتهـای علمی خودترفیع بخشند.
۴) مهارتهای اجتماعی وکار با گروههای کوچک
مـنظور مهارتهایی است که برای کار با دیـگران ضرورت دارد؛ مانند برقراری ارتباط، ایجاد اعتماد و حفظ آن، رهبری و مدیریت تضاد.
اگـر فـراگیـران فـاقد تجربه قبلی در یادگیری مشارکتی باشند، ممکن است دارای این قبیل مهارتها نباشند. فراگیران باید رفتار مشارکتی را بیاموزند و به استفاده از آن ترغیب شوند.
۵) پردازش گروهی
این عنصر اطمینان می‌دهد گروه یادگیری مشغول فعالیت اثربخش است. پردازش به فـراگیـران فـرصـت خـواهـد داد تا نحوه کـارگروهی و انجام اصلا‌حات لا‌زم را ارزشیابی کنند و مورد بررسی قرار دهند. علا‌وه بر این فراگیران به خاطر پشتیبانی و یاری‌رسانی به دیگر اعضای گروه نیازمند بازخورد از سوی مربی و اعضای دیگر گروه هستند. در رویکرد یادگیری مشارکتی، مربی با اعمال نظارت بر تعامل و همکنشی عـضـــوهـــای گــروه، مــداخـلــه بـمــوقع، الگوسازی، تقویت مهارتهای اجتماعی وکار با گروههای کوچک و هدایت عالمانه و مدبرانه، نقش فعالی را ایفا می‌کند.
● کاربست رویکرد یادگیری مشارکتی در آموزش حسابداری
درســالـهــای اخـیـر از رویکـرد یـادگیـری مشارکتی در آموزش دروس و مباحث مختلف حسابداری استفاده شده است و در اکثر موارد نتایج مثبت در پی‌داشته است. در اینجا نحوه به‌کارگیری این رویکرد در تدریس تجزیه و تحلیل صورتهای مالی به عنوان مثالی دراین‌باره بیان می‌شود. اصولا‌ً تدریس تجزیه و تحلیل صورتهای مالی کار دشواری است. از دیدگاه مربیان، تجزیه و تحلیل مناسب صورتهای مالی مستلزم تلفیق درست خلا‌قیت و قضاوت است که این امر به سهولت تاحد یک محاسبه عددی تنزل نمی‌یابد. از دیدگاه فراگیران، تجزیه و تحلیل صورتهای مالی مستلزم ترکیب نظام مفقوده اطلا‌عات حسابداری و فرمولهای محاسبه نسبتها در یک ارزیابی مالی است. معضل اصلی، محاسبه نسبتهای مالی نیست (هرچند در این مرحله نیز مطمئناً اشتباهاتی رخ می‌دهد) بلکه فراگیران عموماً هنگام تـفسیـر و نتیجـه‌گیری با مشکل مواجه می‌شوند.
بـا توجه به توضیحات فوق تدریس تجزیه و تحلیل صورتهای مالی طی دو بخش به شرح زیر صورت می‌گیرد:
۱) بخش سخنرانی،
۲) بخش کار گرو هی.
قبل از شروع تدریس دو سری جزوه درسی مجزا آماده می‌شود. هر یک از این جزوه‌ها دربرگیرنده صورتهای مالی یک شرکت خاص و فهرستی از نسبتهای اصلی (یا هر نوع نسبتهای مورد نظر دیگر) است. انتظار می‌رود فـراگیران در طی کلا‌س از این جزوه‌ها استفاده کنند. از جزوه اول در بخش سخنرانی و ارائه درس و از جزوه دوم در بخش کارگروهی استفاده خواهد شد.
در بخش سخنرانی پس از توزیع سری اول جزوه‌ها، ابتدا مندرجات صورتهای مالی بررسی‌می شود و چهار دسته اصلی نـسبتهـا شـامـل نسبتهـای نقـدینگـی، نسبتهای فعالیت، نسبتهای بدهی و نسبتهای سودآوری تشریح می‌شود. در خلا‌ل این بخش فراگیران به‌طور تصادفی انتخـاب شده، از آنها خواسته می‌شود برخی از نسبتها را با استفاده از صورتهای مالی و منطبق با آنچه قبلا‌ً بیان شده است محاسبه کنند. پس از اینکه محاسبات انجام شد، نسبتهای محاسبه شده دسته به دسته بررسی شده و تجزیه و تحلیل ارائه می‌شود. در این موقع ایجاد ابهام و تردید ممکن است مفید باشد. مثلا‌ً هنگام تجزیه و تحلیل نقدینگی شرکت مورد نظر، می‌توان حالتی را بیان کرد که در آن سرمایه در گردش با متوسط صنعت برابر بوده اما نسبت جاری بیشتر از متوسط صـنعت و نسبت سریع کمتـر از متوسط صنعت باشد. البته در هنگام حل مسئله در بخش کارگروهی ابهامات و تردیدهای دیگری قابل طرح است.
هدف از مطرح ساختن این ابهامات عبارت است از این که:
۱) فراگیران بدانند تنها میزان یک نسبت نمی‌تواند مبنای نتیجه‌گیری باشد.
۲) اصولا‌ً آمار و ارقام متناقض منجربه مـباحثه و ایجاد مهارتهای تفکر انتقادی می‌شود.
زمـانی که بخش سخنرانی و تجزیه و تحلیل کامل شد دانشجویان در گروههای یادگیری رسمی قرار می‌گیرند؛ این گروهها نباید کمتر از ۳ یا بیشتر از ۵ نفر باشند۳۰ (گام اول اجرای یادگیری مشارکتی بیان شده توسط جانسون و دیگران.) تشکیل این گروهها مستلزم وجود میزهای تحریری است که فراگیران چهره به چهره در مقابل هم قرار گیرند. آنگاه سری دوم جزوه‌ها میان فراگیران توزیع می‌شود و در گـــــام دوم از فــــــراگـــیـــــران درخـواسـت می‌شود به محاسبه نسبتهای مالی بپردازند و به طور مشتـرک تجـــزیـــه و تـحـلـیــل کـتـبــی از وضعیت مالی شرکت مورد نظر ارائه کنند. توصیه می‌شود (نه اجبـار) کـه فـراگیران وظیفه محاسبه نسبتها را تقسیم کنند و کار هر عضو توسط عضو دیگر گـروه بررسی شود. به عبارت دیگر مسئولیت محاسبات انجام شده برعهده گروه است نه یک فرد خاص. علا‌وه بر این، به آنها گفته می‌شود نماینده‌ای از میان خود انتخاب کنند تا نتایج کارکرد گروه را به کلا‌س ارائه کند. انتظار می‌رود گروهها در مدت ۴۵ دقیقه وظایف محول شده را انجام دهند.
هنگامی که فراگیران تکالیف محول شده را انجام می‌دهند مربی بر پیشرفت کار هر گروه نظارت می‌کند (گام سوم.) در حالی‌که مربی محاسبات را تایید می‌کند نباید به ارائه پاسخ بپردازد. فراگیران ضعیفتر، از مباحثه گروهی بهره‌مند می‌شوند زیرا اشتباهات خود را در مقابل دیگر دانشجویان آشکار می‌سازند. زمانی که فراگیران تحلیل خود را می‌نویسند، مربی از آنها می‌خواهد از تحلیل خود دفاع کنند. بسیاری از فراگیران تجربه کمی در استدلا‌لهای اساسی از روی داده‌ها دارند. این مداخله غالباً منجربه مباحثه جدی و تفکر مجدد روی حلهای آزمایشی و بسط مهارتهای تفکر انتقادی می‌شود.
پس از گذشت زمان تعیین شده از هر گروه خواسته می‌شود نماینده خود را جهت ارائه تجزیه و تحلیل پای تابلو بفرستد (گام چهارم.) پس از این مرحله، تجزیه و تحلیل نهایی خوانده می‌شود و اختلا‌ف در تجزیه و تحلیل‌ها بــررســی و مــوضــوع بـحـث کلا‌سی باز می‌شود. اگر مسئله مطـرح شده سخت نـباشد (و نباید سخت بــاشــد زیــرا اولـیـن کـوشـش فراگیران در این زمینه اسـت) آنـگــــاه گـــــروهـهــــا در جــهـــت دستیـابـی بـه تحلیلهای درست خـواهند پرداخت. هنگامی که گـروهها یافته‌هایشان را ارائه کـردند تمرین با تلخیص یـافتـه‌هـای صحیـح و یادداشت نکات با اهمیت پایان می‌یابد.
مجید عظیمی 

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام