پس از آنكه تیم اقتصادی دولت در چند ماه اخیر برای جلوگیری از روند صعودی و ناگهانی رشد قیمت سكه و طلا در بازار داخلی، هر آنچه در چنته داشت روی دایره ریخت، این بار مركز پژوهش‌های مجلس به عنوان بازوی پژوهشی قوه مقننه، آستین‌ها را بالا زد و به میدان آمد تا شاید راهكارهایش، آن هم در صورت اجرایی شدن از سوی دولت، كارساز افتد.
راهكارهایی همچون «تاسیس بورس فلزات گرانبها در كشور»، «اعمال مدیریت شناور در خرید و فروش طلا همانند ارز»، «ایجاد سازوكارهای جلب اعتماد مردم به بازار سرمایه»، «افزایش امنیت سرمایه‌گذاری در بخش تولید» و غیره.
اما مركز پژوهش‌های مجلس تنها به ارائه پیشنهاد و راهكار برای حل مشكل افزایش ناگهانی قیمت سكه و طلا در كشور، بسنده نكرده است، بلكه عوامل تاثیرگذار در بروز این مشكل را نیز برشمرده و با انتقاد از سیاست‌گذاری بانك مركزی تلویحا مدیران دولتی را نیز مقصر بخشی از ماجرا معرفی كرده است.
پنج عامل اصلی صعود ناگهانی قیمت طلا در سال 90 از نگاه مرکز پژوهش‌ها عبارتند از: خروج نقدینگی از بانک‌ها، کاهش فشار تقاضا در بازار مسکن، افزایش قیمت جهانی طلا (که با افزایش قیمت دلار و کاهش ارزش پول ملی در ایران تشدید شد)، مزایده‌ای عمل کردن بانک کارگشایی و لیزینگ‌های غیررسمی طلا و جواهر.
بازوی پژوهشی مجلس در گزارشی كه با عنوان «ریشه‌ها، پیامدها و راهكارهای مقابله با افزایش ناگهانی قیمت طلا در ایران» منتشر شد،به انتقاد از سیاست‌هایی همچون كاهش نرخ سود سپرده‌ها و اوراق مشاركت و مزایده‌های بانك كارگشایی پرداخت و با موثر اعلام كردن این عوامل در افزایش قیمت ناگهانی طلا و سكه در ایران، كم‌رونق بودن بازار مسكن و بی‌ثباتی بورس اوراق بهادار و تشدید نگرانی‌های ناشی از اعمال تحریم‌های سریالی را از دیگر علل موثر به روند صعودی قیمت طلا برشمرد. این گزارش اگرچه افزایش قیمت جهانی طلا را نیز در روند صعودی قیمت این فلز در ایران بی‌تاثیر نمی‌داند، اما معتقد است در افزایش ناگهانی قیمت سكه (كه حدود 15 درصد بیش از افزایش جهانی بوده) عوامل داخلی تاثیر بسزایی داشته‌اند.
پیش‌بینی رشد بیشتر قیمت‌های جهانی
مركز پژوهش‌های مجلس ضمن بررسی تحولات در بازار جهانی طلا از سال‌های 1990 تا 2001 میلادی و بعد از آن، پیش‌بینی كرد قیمت جهانی هر اونس طلا تا پایان سال 2012 میلادی، از مرز 1800 دلار عبور كند.
این گزارش ضمن بررسی تغییرات جهانی قیمت طلا به بررسی رابطه بین روند تغییرات شاخص دلار و قیمت طلا در سال‌های اخیر پرداخت و تصریح كرد: دلار و طلا همواره دارای ارتباط معكوسی با یكدیگر بودند و چنانچه قیمت یكی افزایش می‌یافت قیمت دیگری كاهش می‌یافت، اما در سال 2005 میلادی، هنگامی كه قیمت طلا ثابت ماند، دلار سازماندهی مجددی یافته و بعد از آن نوعی رقابت بین آنها به وجود آمده است. این امر بیانگر آغاز ارتباطی جدید بین دلار و طلا می‌باشد و در سال 2011 میلادی، با مروری بر گذشته می‌توان چنین عنوان كرد كه بالا رفتن شاخص دلار در سال‌های مورد بررسی، ارزش طلا را از یك جهت تقویت كرده است. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت: اولا: بین شاخص دلار و قیمت طلا رابطه مستقیمی وجود دارد. ثانیا: اگر شاخص دلار توانایی مقاومت نداشته و كاهش یابد، قیمت طلا یك بار دیگر و با سرعت افزایش می‌یابد.
دلایل افزایش ناگهانی قیمت طلا
در ادامه، مركز پژوهش‌های مجلس به بررسی علل و عوامل افزایش قیمت طلا در ایران می‌پردازد و می‌نویسد: «خروج نقدینگی از بانك‌ها» به دلیل كاهش نرخ سود سپرده‌ها در سال 90 و به دنبال آن كاهش نرخ سود اوراق مشاركت موجب شد كه مردم به خاطر حفظ ارزش زمانی پول (مقابله با تورم) و كسب یك حاشیه گسترده برای كسب سود مورد انتظار، به سمت بازار طلا هدایت شوند.
«كاهش فشار تقاضا در بازار مسكن» از دیگر عواملی است كه در این گزارش ذكر شده و آمده است: به دنبال افزایش قیمت تمام‌شده مسكن (كه افزایش قیمت این كالا نیز به دلیل افزایش قیمت مصالح ساختمانی در داخل و نیز ناشی از افزایش قیمت انرژی در جهان برای مصالح ساختمانی وارداتی می‌باشد) فشار تقاضا در بازار مسكن كه یكی از سرمایه‌گذاری‌های جذاب و زودبازده تلقی می‌شود كاهش یافته و منابع آن به سوی بازار فلزات گرانبها روانه شد، البته از دلایل دیگر كاهش فشار تقاضا در بازار مسكن می‌توان به سیاست‌های دولت در حوزه مسكن مهر اشاره كرد كه موجب شد رشد شاخص مسكن از 9/27 درصد در سال 1387 به 1/19 درصد در پایان سال 1389 كاهش یابد. «افزایش قیمت جهانی طلا» نیز یكی دیگر از دلایل افزایش قیمت طلا و سكه در داخل كشور است كه در گزارش مركز پژوهش‌ها به آن اشاره شده و آمده است: افزایش حدود 25 درصدی قیمت طلا طی سال‌های 2011-2009 میلادی در بازارهای جهانی موجب تقویت بیشتر قیمت طلا و سكه در بازارهای داخلی شد.
این گزارش، «كاهش ارزش پول ملی» را از دلایل ذیل این عنوان بر‌می‌شمارد و اضافه می‌كند: كاهش و نوسان ارزش پول ملی مخصوصا در خرداد و دی‌ماه سال 1390 موجب شد، مردم، واسطه‌ها و حتی برخی شركت‌ها برای سودآوری و حفظ ارزش دارایی‌های خود به تقاضا و خرید شمش و سكه طلا روی بیاورند. این امر در كنار سایر دلایل جهانی موجب شد قیمت طلا در ایران بیش از سطح جهانی افزایش یابد.
روند متفاوت بازار ایران و جهان
مركز پژوهش‌ها تاكید می‌كند: روند قیمت سكه در ایران و قیمت جهانی طلا در برخی موارد همسو نبوده و در برخی موارد نیز شكاف زیادی دارند.
به عنوان مثال بین هفته دوم فروردین ماه تا اوایل هفته اول اردیبهشت ماه سال 1390، هفته چهارم اردیبهشت ماه تا اواخر هفته دوم خردادماه 1390 و اواخر هفته دوم خرداد ماه تا هفته اول تیرماه شوك‌هایی به بازار سكه وارد شده است كه نه تنها فاصله زیادی با نوسانات نرخ دلار و قیمت جهانی سكه دارد، بلكه از روندی مغایر و معكوس با آنها نیز برخوردار بوده است كه این امر بیانگر مدیریت ضعیف بانك مركزی در این حوزه بوده است. مركز پژوهش‌های مجلس «مزایده‌ای عمل كردن بانك كارگشایی» را از دیگر عوامل موثر در افزایش قیمت طلا در كشور می‌داند و با انتقاد از این عملكرد مدیریتی می‌افزاید: به اعتقاد برخی كارشناسان این اقدام غیركارشناسی موجب افزایش غیرمنطقی قیمت سكه به ویژه طرح قدیم در بازار شد. «لیزینگ‌های غیررسمی طلا و جواهر» از دیگر عوامل افزایش قیمت طلا است كه در این گزارش به آن اشاره شده و آمده است: كاهش قدرت خرید مردم در بازار رقابتی، فروشندگان سكه، طلا و جواهر را به ابداع روش‌های جدیدی برای عرضه مصنوعات قیمتی واداشته است. بر همین اساس شیوه‌های مختلف «خرید و فروش قسطی طلا و جواهر» در نقاط مختلف كشور «داد و ستدهای پایاپای» و «تشكیل بازار اجاره به شرط تملیك» را در این حوزه تشدید كرده است. مركز پژوهش‌های مجلس در این گزارش عوامل دیگر همچون نارسایی در اداره امور برخی از بورس‌های كالایی نظیر بورس فلزات، كاهش سود اوراق مشاركت و گواهی سپرده در سال 1390، تشدید تنش‌های سیاسی ناشی از مقوله انرژی هسته‌ای و آثار روانی ناشی از تحریم‌های سریالی، دخالت‌های بانك مركزی كه بر بار تورم انتظاری قیمت سكه و طلا افزوده و می‌افزاید و انحصار بانك مركزی بر مراحل ضرب و صدور سكه‌های طلا را در افزایش ناگهانی قیمت طلا در ایران موثر می‌داند.
راهكارهایی برای كنترل بازار طلا
مركز پژوهش‌های مجلس در پایان نتیجه گرفته است كه بر اساس این گزارش به راحتی می‌توان دریافت كه سطح افزایش قیمت سكه و طلا در ایران، قابل مقایسه با بازارهای بین‌المللی نیست و بر این اساس عواملی غیر از افزایش جهانی قیمت طلا در روند رو به رشد و ناگهانی نرخ طلا در بازارهای ایران موثر بوده‌اند. در ادامه این گزارش راهكارهای حل مشكل افزایش ناگهانی قیمت سكه و طلا در ایران را به این شرح ذكر می‌كند:
الف) تاسیس بورس فلزات گرانبها در داخل كشور كه می‌تواند علاوه بر استفاده از فرصت‌ها از بروز بحران و شوك قیمتی در معاملات سكه و طلا جلوگیری كند.
ب) اعمال مدیریت شناور در خرید و فروش طلا همانند ارز به نحوی كه سیستم فروش مزایده‌ای از میان برداشته شود؛ زیرا مزایده خود به مفهوم افزایش قیمت می‌باشد.
ج) ایجاد سازوكارهای لازم در بازار سرمایه و به خصوص بورس اوراق بهادار، جهت جلب اعتماد ملی، به طوری كه موجب حذف حباب قیمتی در بازار شود. از این جمله می‌توان به پیش‌فروش سكه اشاره كرد.
د) توجه جدی به تشویق و هدایت بخش خصوصی به سمت امور تولیدی و تلاش در رفع موانع تولید كه عاملی اصلی جذب نقدینگی به سمت بخش تولیدی جامعه محسوب می‌شود (بهبود فضای كسب و كار).
ه) افزایش امنیت سرمایه‌گذاری در بخش تولید و بورس اوراق بهادار.
و) خرید طلا توسط بانك مركزی جهت اثرگذاری و دخالت در بازار طلا در مواقع بحرانی از محل بخشی از مازاد درآمد نفتی به عنوان تادیه بخشی از بدهی‌های دولت به بانك مركزی و اجازه ضرب سكه طلا توسط نهادهایی غیر از بانك مركزی و نظارت بر كم و كیف سكه توسط اتحادیه صنف طلا و سلب امتیازو مجوز ضرب سكه توسط بانك مركزی و نظارت بر آن.
ز) علاوه بر سكه طلا جایگزین دیگری مثل شمش طلا با وزن‌های 1 تا 10 گرمی با عیار مشخص در تعداد زیاد تحت نظارت صنف طلا و كنترل استاندارد آن توسط آن صنف عرضه گردد؛ به نحوی كه به مرور زمان متقاضیان بتوانند این‌گونه شمش‌ها را در اموری مانند مهریه ازدواج و پس‌انداز خانوارها جایگزین سكه طلا نمایند